Przeprowadzając dobór dzieci do danej dyscypliny sportowej, należy brać pod uwagę zarówno zdolności fizyczne, cechy motoryczne jak też właściwości temperamentalne.
Jeśli chodzi o zdolności i cechy motoryczne, to organizm wykazuje duże możliwości kształtowania ich rozwoju. Natomiast w przypadku temperamentu mamy do czynienia ze strukturą znacznie bardziej stabilną, nawet uwarunkowaną biologicznie; możliwości jego kształtowania są znacznie ograniczone.
Temperament jako zespół względnie stałych, pierwotnie biologicznie zdeterminowanych właściwości organizmu, przejawiających się w formalnych cechach zachowania, związany jest ze zróżnicowanym zapotrzebowaniem jednostki na stymulację. Jakkolwiek sam w sobie nie stanowi treści oraz bezpośrednio nie wyznacza treści zachowania się, jednak cechy temperamentu przejawiają się we wszelkiego rodzaju zachowaniach, głównie o charakterze dynamicznym, a jego podstawowym wymiarem jest reaktywność.
Reaktywność jest to cecha temperamentu, która określa wrażliwość i wydolność jednostki, tj. zdolność do reagowania na bodźce bardzo słabe, silne lub długotrwałe. Osoby, które na wymiarze reaktywności zajmują pozycje skrajne, można określić jako jednostki wysokoreaktywne lub niskoreaktywne. U tych pierwszych zarówno wielkości progu wrażliwości jak też wydolności przyjmują niższe wartości. Jednostki wysokoreaktywne można, więc określić jako wykazujące wysoką wrażliwość oraz małą wydolność, natomiast niskoreaktywne cechuje mała wrażliwość oraz duża wydolność.
Reaktywność wynika z indywidualnego oraz stałego zróżnicowania ludzi pod względem intensywności reakcji na różnorodne bodźce. Jest ona, więc podstawowym wyznacznikiem stopnia uaktywnienia w danej sytuacji zespołu możliwości, które człowiek uruchamia w oczekiwaniu na wydarzenie lub w trakcie radzenia sobie z tymi wydarzeniami. Osoby wysokoreaktywne mają mniejszą potrzebę stymulacji, stawiają pod tym względem mniejsze wymagania w stosunku do otoczenia, ale zwiększona dawka pobudzenia dość szybko może okazać się ponad ich możliwości. Natomiast osoby niskoreaktywne mają dużą potrzebę stymulacji, powinny, więc dobrze znosić zwiększone wymagania zewnętrzne, ale w sytuacji słabego pobudzenia nie uruchamiają swoich wszystkich potencjalnych możliwości. Cechuje je większa możliwość dostosowania, wyrażająca się w zdolności radzenia sobie z sytuacją trudną, a więc taką, z jaką może się zetknąć podczas startu w zawodach sportowych. Owa stymulacja, której w ciągu całego życia poddawany jest człowiek, może pochodzić ze środowiska fizycznego, społecznego, a także z własnej (w tym również fizycznej) aktywności jednostki.
Nadmiar pobudzenia, jak też jego niedobór są często czynnikami stresogennymi. Zachowanie człowieka dostosowuje do takich sytuacji, w których możliwy jest wybór stylu działania. Zasadniczo jednak w ograniczonym zakresie dotyczy to sytuacji sportowych. W tym przypadku zarówno styl działania, jak też wymiar podejmowanej aktywności czy warunków jej przebiegu na ogół nie zależą od zawodnika, ale od szkoleniowca.
Zróżnicowana temperamentalnie tolerancja na obciążenia fizyczne sprawia, że osoby wysokoreaktywne w porównaniu z niskoreaktywnymi gorzej tolerują duże obciążenia i związany z tym brak lub zbyt krótkie przerwy w ćwiczeniu, jednorodność ćwiczeń, a także wplatanie do nich elementów współzawodnictwa. Obniżona tolerancja na obciążenia wysiłkiem fizycznym osób wysokoreaktywnych przejawia się również w ich gorszym samopoczuciu .To oczywiście powinno być uwzględniane w procesie indywidualizowania obciążeń treningowych.
Aby osiągnąć korzystny efekt w nauczaniu określonych umiejętności ruchowych, w przypadku osoby wysokoreaktywnej należy stosować obciążenia umiarkowane (stosunkowo mniejszą liczbę powtórzeń), „rozciągać” ćwiczenia w czasie (stosować w ćwiczeniu przerwy), w trakcie jednostki treningowej wprowadzać częstsze zmiany nauczanych elementów (po krótkim ćwiczeniu jednego elementu technicznego, przejść do innego, a następnie do jeszcze innego bądź też powrócić do elementu ćwiczonego na początku), wreszcie ćwiczyć bez wprowadzania w trakcie zajęć warunków współzawodnictwa (rywalizacji).
Natomiast, mając do czynienia z osobą niskoreaktywną, dla uzyskania optymalnego efektu szkoleniowego, należy stosować stosunkowo wysokie obciążanie ćwiczącego (wprowadzanie większej liczby powtórzeń), mniejszą liczbę przerw, zwiększanie czasu nauczania jednego elementu, czy też stosowanie w ćwiczeniach elementów rywalizacji, zwłaszcza przy ćwiczeniach prostych, lub będących na etapie doskonalenia. Takie działania prowadzić będą do optymalizacji warunków uczenia się, co powinno sprzyjać postępowi w szkoleniu sportowym.
Można stwierdzić, że niezależnie od wieku, płci, stażu czy poziomu sprawności motorycznej, wielkość i charakter obciążeń ćwiczeniami powinny być dostosowane do zróżnicowania temperamentalnego ćwiczących .Jeżeli te wymagani nie są spełnione, duża ilość młodych sportowców (zwłaszcza we wczesnych fazach szkolenia) zostaje ze sportu wyeliminowanych, głównie ze względu na niedostosowanie ćwiczeń do ich możliwości i oczekiwań. Najczęściej wiąże się to z nadmiernymi obciążeniami. O ile bowiem obciążenia niewystarczające jedynie spowalniają osiągany postęp, to zbyt duże – obok braku postępu – prowadzą nie tylko do nadmiernej eksploatacji fizycznej organizmu zawodników, ale również do niekorzystnych zmian psychicznych, uzewnętrznianych w nasilaniu się neurotyzmu czy introwersji, a także wzroście reaktywności. Dlatego też szkoleniowiec powinien mieć pełną świadomość osobistej odpowiedzialności za prawidłowość stosowanych obciążeń podczas treningu.
Temperament odgrywa ważną rolę w regulacji napięcia emocjonalnego. Funkcjonalne znacznie temperamentu objawia się najsilniej w sytuacjach skrajnych. Cechy temperamentalne traktowane są jako czynnik modyfikujący stan pobudzenia uzyskiwanego w warunkach skrajnie wysokiej lub skrajnie niskiej stymulacji.
Cechy temperamentalne odgrywają bardzo ważną rolę w modyfikowaniu zjawisk stresu. Stanowią warunek poprzedzający występowanie innych zjawisk, na które wpływają. Temperament, zanim pojawia się stan stresu wpływa modyfikująco na wszelkie związane z nim zjawiska. Cechy temperamentu dotyczą głównie energetycznych i czasowych parametrów zachowania, modyfikują więc przebieg wszelkich zjawisk związanych ze stresem.
Jednostki niskoreaktywne wolą aktywność o charakterze stresowym (np. piloci), natomiast wysokoreaktywne jednostki będą unikały tego rodzaju aktywności. Problem odporności emocjonalnej rozumianej jako zdolność do efektywnego działania mimo przeżywania silnych emocji negatywnych bądź też zdolność do kontroli emocji należy do najtrudniejszych, z jakimi w swojej pracy styka się szkoleniowiec. Ona bowiem w decydujący sposób może wpływać na efektywność działania sportowca w warunkach rywalizacji. Często możemy spotkać zawodnika, który osiągniętego wyszkolenia technicznego czy sprawności motorycznej nie jest w stanie wykorzystać podczas startu, zwłaszcza w dobrze obsadzonych i wysokiej rangi zawodach. Bywa też niekiedy tak, że właśnie w tego typu sytuacjach sportowiec jest zdolny do maksymalnej koncentracji oraz skuteczności, rosnącej wraz z przyrostem trudności realizowanych zadań. Te różnice w zachowaniu wynikają z indywidualnej odporności jednostki i zależą głównie od czynników temperamentalnych. W rywalizacji sportowej zróżnicowanie odporności emocjonalnej, zdeterminowana poziomem reaktywności zawodnika. I tak, w przypadku osób wysokoreaktywnych (mało odpornych na obciążenie emocjonalne) w odniesieniu do zadań trudnych poziom optymalnego niewielkiego pobudzenia staje się bardzo niski. Tych osób podczas zawodów sportowych nie można obarczać odpowiedzialnymi zadaniami. Nie powinny one również być włączane do rywalizacji (np. w grach sportowych) w momentach trudnych dla zespołu, a więc wówczas, gdy poziom pobudzenia emocjonalnego jest szczególnie wysoki. W zakresie różnych sfer aktywności mogą mieć miejsce różnego rodzaju zakłócenia. Stwierdzono, że pod wpływem silnego stresu przedstartowego u osób wysokoreaktywnych następuje:
- spowolnienie czasu reakcji psychomotorycznej,
- pogorszenie wrażliwości kinestetycznej,
- obniżenie przejawów cech wolicjonalnych takich jak: nieustępliwość, upór, stanowczość,
zdyscyplinowanie, samodzielność, przejawy inicjatywy, wytrzymałość czy panowanie nad
sobą.
U osób niskoreaktywnych, w identycznych warunkach reakcja w zakresie wymienionych funkcji powodowała mobilizację organizmu oraz przyrost sprawności. Różnice w skuteczności działania są związane z wysokim stopniem napięcia nerwowo-psychicznego, które pojawia się przy wzroście poziomu pobudzenia u osób wysokoreaktywnych, na skutek stwierdzonego u tych osób mechanizmu fizjologicznego wzmacniającego stymulację. Z kolei u osób niskoreaktywnych działa mechanizm tłumienia stymulacji. W efekcie u osób wysokoreaktywnych w warunkach silnych pobudzeń często dochodzi do hamowania bezwarunkowego w korze mózgowej, co zakłóca motorykę i przeszkadza w skuteczności działania. Najczęściej osoby wysokoreaktywne najwyższą sprawność osiągają w warunkach treningowych, czy też podczas sprawdzianów, a więc wtedy, gdy poziom pobudzenia emocjonalnego nie jest wysoki. Znacznie gorzej prezentują się w warunkach startowych, zwłaszcza podczas startu z silnym przeciwnikiem. Z kolei dla osób o niskim poziomie reaktywności, osiągnięcie maksymalnej koncentracji oraz sprawności działania staje się możliwe dopiero w warunkach startowych. Niekiedy wręcz niezbędny jest do tego udział w imprezie najwyższej rangi (oczywiście dostosowanej do wieku i klasy sportowej zawodnika). W sytuacjach startowych wszyscy zawodnicy, niezależnie od poziomu reaktywności przeżywają silne pobudzenie emocjonalne, jednak u osób wysokoreaktywnych istotnie wpływa to na obniżenie efektywności ich działania, co nie występuje u pozostałych. Tak więc osoby wysokoreaktywne w porównaniu z niskoreaktywnymi w sytuacjach startowych są mniej odporne emocjonalnie.
Tak więc bardzo ważną sprawą jest dobór odpornych, pod względem emocjonalnym, osób do określonej dyscypliny sportu. Taka konieczność występuje w przypadku dyscyplin opartych na cyklicznym wysiłku wytrzymałościowym, sportach o wysokim stopniu zagrożenia fizycznego, a także w dyscyplinach z wyraźnie zaznaczonymi symptomami agresywności.
Obserwacje prowadzone na młodych pływakach wykazały, że osoby wysokoreaktywne mają znacznie wyższe tempo przyrostu sprawności sportowej w porównaniu z osobami niskoreaktywnymi. Na podstawie wyników tych badań można stwierdzić, że w dyscyplinach sportu, takich jak pływanie, lekkoatletyczne biegi długie, narciarstwo biegowe, kolarstwo szosowe, łyżwiarstwo szybkie, wioślarstwo itp. jednostki wysokoreaktywne należą do rzadkości i w porównaniu z niskoreaktywnymi uzyskują gorsze wyniki. Dlatego praktycznie uzasadnione wydaje się wstępne eliminowanie osób charakteryzujących się wysokim poziomem reaktywności. Tylko określony poziom stałej właściwości psychicznej w tego rodzaju dyscyplinach daje szansę uzyskania satysfakcjonujących wyników sportowych. W tym przypadku ważna jest mała odporność osób wysokoreaktywnych na ogromny wysiłek i wynikające z niego zmęczenie, które w tych dyscyplinach towarzyszy treningowi i udziałowi w zawodach. Po to, aby skutecznie radzić sobie z realizacją czynności silnie pobudzającej (o dużej intensywności), wykonywanej w co najmniej kilkuminutowym, a najczęściej w o wiele dłuższym okresie, zawodnik powinien charakteryzować się odpowiednio wysokim poziomem wydolności, typowym dla osób niskoreaktywnych.
Podobna sytuacja występuje też w przypadku dyscyplin sportu, w których występuje wysoki stopień zagrożenia fizycznego. W takich dyscyplinach jak alpinizm, pilotaż samolotowy, spadochroniarstwo, wyścigi na żużlu, czy wyścigi motocyklowe na torach przeważają osoby niskoreaktywne. Tak więc, towarzyszące tym dyscyplinom wysokie napięcie emocjonalne u osób wysokoreaktywnych znacznie obniża ich skuteczność sportową.
W takich dyscyplinach jak: hokej na lodzie, rugby, piłka ręczna, boks, taekwondo, zapasy itp., z wyraźnie zaznaczonymi symptomami agresywności również niewielkie szanse powodzenia posiadają osoby wysokoreaktywne. W tego rodzaju dyscyplinach (o wysokim stopniu zagrożenia fizycznego), udział w treningach, a zwłaszcza w rywalizacji sportowej wiąże się z wyzwalaniem szczególnie silnych pobudzeń emocjonalnych (stresowych), źle tolerowanych przez osoby wysokoreaktywne.
Podsumowując: w omawianych wcześniej grupach dyscyplin sportu, konieczne jest zastosowanie wstępnej selekcji temperamentalnej, zmierzającej do ograniczenia udziału w nich osób o wysokiej reaktywności. Z kolei w odniesieniu do wielu innych dyscyplin sportu problem ewentualnego nie najlepszego dopasowania temperamentalnego może być rozwiązany za pomocą innych, ważnych dla danej dziedziny sportu uzdolnień. Oprócz tego, w tych dyscyplinach znaczenia nabiera umiejętność dostosowania do temperamentu zawodników organizacji szkolenia.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz